'Türkiye ve Libya'nın imzaladığı anlaşmanın karşılığı yok, Türkiye Libya iç savaşının parçası haline geliyor'

Türkiye ile hükmü sadece Libya'nın batısında geçen yönetim arasında imzalanan Akdeniz’de deniz yetki alanlarının sınırlandırılmasına dair ‘Mutabakat Muhtırası’ TBMM'de onaylandı.

Kıbrıs Rum Yönetimi, Mısır, Lübnan ve İsrail, BM Deniz Hukuku sözleşmesi uyarınca Münhasır Ekonomik Bölgeler (MEB) yaratarak ilerlemeler kaydetmişken, 'geç kalmakla' eleştirilen Türkiye'nin iç savaş içerisindeki Libya'daki son hamlesi tartışma yarattı. Yunanistan ve Kıbrıs Rum Yönetimi'nin meseleyi taşıdığı AB, Ankara'ya karşı tavır almış görünüyor. Atina, geçen hafta Türkiye ile mutabakat nedeniyle 'Libya büyükelçisini' sınır dışı etme kararı alırken, Ankara'dan sert tepkiler yükseldi.

Gelişmeleri Duvar internet sitesinin yazarı gazeteci Fehim Taştekin ile konuştuk.

'Türkiye, Doğu Akdeniz sürecinde yaya kaldı'

Fehim Taştekin'e göre, Doğu Akdeniz'e kıyısı olan ülkeler 2000'lerin başından bu yana kurulan enerji denkleminde çok yol kat ederken, Türkiye 'yaya kalmış' durumda. Bu durumda Ankara'daki eski bürokratik yapının ikazlarının dinlenmemesi ve İhvancılık yönünde ideolojik tutumun da rol oynadığını belirten Taştekin, bugün gelinen noktada ortaya sürülen argümanların karşılığının kalmadığı ve sonunda 'kas gücünün' devreye sokulduğu görüşünü dile getirdi:  

"Bir tarafıyla doğru bir tarafıyla yanlış. Çünkü meselenin kendisi içindeki çelişkiler taraflara istediği gibi kendi tarafına çekme şansı veriyor. Bu mesele çok uzun bir mesele. Bir dönem Kardak kriziyle başlayan Adalardaki hakimiyet kavgası aslında 2000’lerden sonra da geldi dayandı enerji havzalarıyla ilintili hale geldi. Türkiye kendi deniz sınırlarını Libya ve Mısır ile orta hattı esas alarak paylaşmaktan yana, bunda ısrar ediyor. Yunanistan ise Girit Adası ve Adaları esas alarak kendi alanını geniş tutmaya çalışıyor. Temel problem bu fakat bu yeni değil. Bu konuda Yunanistan ya da Rumlar epey yol aldılar, 2002’de müzakerelere başladılar. Önce Mısır ile 2003’te bir anlaşma oldu, Lübnan ile 2007’de ardından İsrail ile 2010’da. Türkiye bu süreci kaybetti, geç kaldı ve aslında tam kavrayamadı olup bitenleri. Çünkü bazı eski bürokrasi kanadında bu konuda ısrarlı uyarılar söz konusuydu. Türkiye bu konuda yaya kaldı. Aslında şimdi Mısır ile güncel kavgalara, 2013 sonrası ihvan nedeniyle oluşan kavgalara atfen Mısır’ın Rumları tercih ettiği söyleniyor. Ama mesele o anlaşmanın yapıldığı dönemde Türkiye-Mısır ilişkilerinde herhangi bir sorun yok. Burada mantıksal bir problem var. Türkiye’nin argümanına göre Rumlarla anlaşma yapmış her üç ülke de aslında Türkiye ile anlaşma yapmış olsaydı daha fazla alana hakim olacakken daha azına razı oldu gibi bir anlayış ile yaklaşıyor. Her 3 ülkeye de siz kendi çıkarlarınızı bilmiyorsunuz, bana sorun ben söyleyeyim diyor. Burada bir açmaz var. Türkiye masanın dışında kaldığı bir süreçte kendi kas gücünü ortaya koyarak gemileri devreye sokarak durumu etkilemeye ve tersine çevirmeye çalıştı. Son hamle de Libya ile yapılan anlaşma. Bunun argüman boyutunda Türkiye’nin eline bir koz verdiği doğru. Bunu Birleşmiş Milletler’e mektup gönderecek, benim sınırlarım bundan sonra bu diyecek. Nasılsa Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararıyla tanınmış bir hükümet ortada diyecek. Bu argüman olarak Türkiye’yi idare edebilir. Ama sorunu çözmez."

'Anlaşmanın Libya kanadında karşılığı yok'

Taştekin, imzalanan mutabakatın Libya ayağında ise önemli sorunlar bulunduğunu belirtti. Libya'daki iç savaşın devam ettiğini anımsatan Taştekin, verili hukuki duruma göre uluslararası anlaşmaları onaylama hakkının Tobruk merkezli Temsilciler Meclisi'nde olduğunu, onların da bu mutabakattan memnun olmadıklarını vurguladı. Taştekin, Trablus'taki hükümetin BM nezdindeki 'meşruluğunun' da Britanya sayesinde geldiğini ancak hükümeti kuran anlaşmanın yasallığının da sıkıntılı olduğunu belirtti:

"Libya kanadında kesinlikle sorun var, sadece o değil. Ama bir kere eldeki anlaşmanın Libya kanadında karşılığı yok. Uluslararası anlaşmaları onaylama yetkisi Temsilciler Meclisi, Tobruk'ta bu meclis şiddetle bu anlaşmaya karşı çıkıyor. Libya’da çok bölünmüş bir tablo oluştuğunda seçime gelindi, seçim sonrasında İslamcılar yeni mecliste ağırlığı kaybettiler. Bunu kabullenmek yerine kurucu eski meclis devam ediyor dediler. Milli genel kongre dediğimiz yapıdır, onu devam ettirdiler. Bu şekilde yeni meclis Trablus’ta açılamadığı için Tobruk’a gitti, orada faaliyetlerini yürüttü. İki meclisli, iki hükümetli, birkaç ordulu Libya ortaya çıktı. Sonra Birleşmiş Milletler aracılığında Fas’ta Suheyrat Anlaşması imzalandı, 2015 Aralık’ta. Bu anlaşmaya göre bir ulusal mutabakat hükümeti kurulacak, bu Temsilciler Meclisi tarafından onaylanacak, sonra Anayasa yazılacak. Bu mutabakatta uluslararası anlaşmaları kimin yürüteceği ve onaylanacağı da maddeler halinde yazılıyor. 67 maddelik bir anlaşma, ekleriyle birlikte bu anlaşma iki katına çıkıyor. Orada açık bir şekilde uluslararası anlaşmaların müzakereleri yürütme makamının hükümet ve onay makamının da Temsilciler Meclisi olduğunu söylüyor. Bu anlaşmaya imza atanlar daha henüz anlaşma imzalanır imzalanmaz İngilizler bir uyanıklık yapıp hemen bir tasarı sundular BM Güvenlik Konseyi’ne. Henüz hükümet kurulmadan hükümetin meşru olarak tanınmasını sağladılar. Henüz ortada hükümet yok. Sonra bu anlaşma henüz tam olarak onay süreçlerinden geçmemiş. İmzayı atan iki meclis başkanı sonradan biz bunu meclisler değil kendi adımıza imzaladık, anlaşmayı ortada bıraktılar. Anlaşma uygulanmadı ama hükümet kuruldu. Kurulan Serrac hükümeti, Temsilciler Meclisi’nden de onay almadı. Haliyle şimdi Libyalıların bir kısmı zaten bu meclis onaylamadığı için bu hükümet zaten meşru ve geçerli değil. Bir kısmı da şöyle diyor; geçerli olsa bile bunun görev süresi bir yıldı ve Aralık 2016’da doldu. Haliyle bu hükümet Aralık 2016’dan beri zaten meşru değil. Meşru olsa, bu anlaşmayı imzalamış olsa, tekrar Temsilciler Meclisi onay makamı oraya gitmesi lazım. O taraf zaten kesinlikle böyle bir anlaşmayı yapma yetkisi olmadığı gibi tanımıyoruz. Libya ayağında bu muallakta kalan bir anlaşma."

'Ancak fiilen savaşı kazanırlarsa imza meşrulaşabilir'

Taştekin'e göre Ankara'nın yaptığı mutabakat ancak Trablus'taki İhvaıncı hükümetinin savaşı kazanması halinde geçerli olabilir, bunun da garantisi yok:

"Ancak fiilen savaşan taraflardan Trablus ayağı, Türkiye’nin desteklediği, Müslüman Kardeşler ve İslamcı örgütlerin ağırlıkta olduğu bu hükümet eğer savaşı kazanırsa, altına attığı imzayı geçirir, belki meşrulaştırır. Ama diğer taraf savaşı kazanırsa, bu anlaşmayı kesinlikle kabul etmeyeceklerini görüyoruz. Zaten deklare ediyorlar. Libya savaşında Türkiye sonuna kadar işin içine girmiş durumda. Eğitim desteğinin ötesinde insansız uçaklarıyla bu savaşın içine girmiş durumda, sürekli olarak askeri malzeme gidiyor. Çok sayıda gemilerle silah gitti, bunların 5-6’sı yakalandı. Birkaçı Yunanistan’da, biri Mısır’da biri Libya açıklarında, böyle ortaya çıkan bir tablo var. Hükümet bundan sonra kendi kamuoyu ve dünyaya böylesi bir kritik anlaşmayı da korumak için de ‘Akdeniz’deki çıkarlarımı da savunmak için bu savaşı meşru olarak destekliyorum, bu benim hakkım diyecek’ ve kendi iç kamuoyunu da susturacak."

'Libya konusunda Türkiye karşıtı blok oluştu'

Taştekin'e göre Libya meselesinde uluslararası tablo da karışıkken, Türkiye Suriye'nin ardından Libya'da da adım adım iç savaşın parçası haline geliyor. ABD Başkanı Donald Trump’ın, Fransa ve Rusya’nın Hafter’e destek verdiğini söyleyen Taştekin, Libya’da Türkiye'nin karşısında çok fazla blokun oluştuğunu ifade etti. Doğu Akdeniz konusunda Filistin’in de Yunanistan ve Rumlar ile yoluna devam ettiğini belirten Taştekin, Türkiye’nin yalnızlığının daha da derinleştiği görüşünde:

"Bundan sonra askeri mutabakat da var, Türkiye’nin asker bulundurmasına izin veren bir anlaşma da imzalanmış durumda. Türkiye’yi işin içine daha fazla çekiyor, iç savaşın bir parçası haline getiriyor. Bu anlaşmayı Türkiye ve dünya kamuoyuna bir koz olarak sallayacaklar. Fakat bunun yol açtığı başka tetikleyici bir sürü şey var. Doğu Akdeniz’de bir cephe oluştu ve bu cepheyi Türkiye aleyhine daha fazla keskinleştirecek bir boyuta sahip. Kahire’de Doğu Akdeniz Enerji Forumu oluşturuldu. Mısır, Ürdün, Lübnan var, Filistinliler bir kenarında varlar. Yunanistan, Kıbrıs Rum Yönetimi var. Türkiye ve Suriye hariç herkes var Doğu Akdeniz’de. Burada Mısır’ın önemli bir aktör olduğunu düşünelim. Mısır, Libya’da Türkiye ile tam zıt cepheyi destekleyen bir pozisyon almış durumda. Onlar Libya’daki Hafter grubunu daha sonra destekleyeceklerdir bundan sonra. Bu savaş daha da kızışacak. Birleşik Arap Emirlikleri Suudi Arabistan var işin arkasında, bunlar daha fazla destek olacaklar. Son dönemlerde Suriye ile Türkiye’nin işbirliği yaptığı bir şekilde, iyi kötü Astana sürecinde bir ortaklık kurduğu Rusya, tarafsız pozisyonunu Hafter’den yana değiştirdi, özel şirket savunma savaşçıları Hafter’den yana sahada yer aldılar ve durumu epeyce değiştirdiler. Trump çok açık çek verdi Hafter’e. Zaten Amerika’da uzun süre kalmış biri Hafter. Libya’nın aslında Kaddafi sonrası dönemini idare etmek üzere de bir şekilde sahaya yeniden sürülmüş birisiydi. Son dönemlerde Amerikan yönetim Hafter’i yakın plana aldı. Fransa zaten burada çok önemli bir aktör. Fransız güçleri çok görünmez bir şekilde Hafter’in işini kolaylaştıracak birtakım adımlar atıyorlar. Bu cephe kızışacaktır. Bu cephenin oluşumuna baktığımızda Türkiye’nin karşısında epey bir blok oluşmuş gözüküyor. Türkiye çok da yanında olmasa da bir İngiliz ve İtalyanları görebilir, onların kendi çıkarları var. Bu yüzden Türkiye ile aynı şeyleri söylemeyecekler. Hele hele Doğu Akdeniz’deki hesaplarda Türkiye’nin yanında olacaklarını hiç sanmıyorum. Ama Libya’da aynı tarafı destekliyorlar. O açıdan İngiliz ve İtalyanlardan yarım ağız belki bir destek görebilirler. Bunun ötesinde çok ciddi bir karşı cephe oluştu. Avrupa Birliği zaten tamamen Rumların yanında. Bir yaptırım tasarısı gündemde. Dışişleri Bakanlığı bu tasarıyı gündemden almışlardı. Geçen ay çerçevesini çizdiler. AB karşımızda, Amerika Hafter tarafında. Zaten Amerikalı şirketler de Rumlar ile enerji anlaşması yapmış durumdalar. Katar da Rumlar ile çalışıyor, Filistinliler de Yunanistan ve Rumlarla çalışıyor. Türkiye’nin yalnızlığı daha da derinleşti aslında. Suriye’den daha da derinleşti. Belki ikinci kozu da orada oynatabilirler. Ruslar öyle bir telkinde bulunuyor. Doğu Akdeniz’deki enerji konusunda Suriye ile birlikte çalışabilirsiniz diye böyle bir havuç politikasını öne sürüyor Moskova. Belki Libya ile yaptığını Şam ile de yapabilirler. Bir kıta sahanlığı anlaşması ya da Münhasır Ekonomik Bölge anlaşması. Bu bir senaryo, Rusların Türkiye’yi daha fazla tavize zorlamak için. Doğu Akdeniz’de büyük bir savaş geliyor, bu konuda Suriye ile ortak olursan dengelerini değiştirirsin diye böyle bir suflörlük yaptıklarını anlıyorum. Ama bu o kadar kolay değil. Çünkü Doğu Akdeniz’deki denge çok büyük, içinde çelişkileri ve zorlukları olan bir denklem. O kadar basit olacağını zannetmiyorum."