'Nazarbayev kendini Kazakistan'ın kurucu lideri olarak konumlandırmayı başardı'

Orta Asya Cumhuriyetleri arasında Sovyetler Birliği'nin çözülmesi sonrası en istikrarlı yönetime sahip bulunan Kazakistan'da Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev'in görevini bırakacağını açıklaması tartışılıyor. Sovyetler'den kalan son lider olan Nazarbayev, 2020'ye kadar olana görev süresini tamamlamak yerine ‘geri çekilmeyi' seçse de kendini ‘kurucu lider' olarak daha üstte bir pozisyona konumlandırdı. Nazarbayev'in onayıyla yerine Kasım Cömert Tokayev'in vekalet edeceği açıklanırken, Nazarbayev'in kızı da Tokayev'den boşalan Senato başkanlığına seçilmesi liderliği için bir adım olarak değerlendirildi. Normalde 2020'de düzenlenmesi gereken seçimlerin erkene de alınabileceği konuşuluyor.

Kazakistan'daki gelişmeleri Ankara Politikalar Merkezi Kurucusu ve Yönetim Kurulu Başkanı Hasan Kanbolat ile konuştuk.

‘NAZARBAYEV DİĞER ORTA ASYA LİDERLERİNDEN FARKLI OLARAK KENDİNİ KURUCU LİDER OLARAK KONUMLANDIRMAYI BAŞARDI'

Hasan Kanbolat'a göre, diğer Orta Asya cumhuriyetlerinin Sovyetler'in çözülmesi sonrasında yaşadığı dönüşümler ve istikrarsızlık düşünüldüğünde Kazakistan'ın Nazarbayev liderliğinde istisnai yerine atıf yaptı. Nazarbayev'in Türkiye'nin dört katı büyüklüğünde 19 milyonluk bir nüfus için attığı zorlu adımlara dikkat çeken Kanbolat, Kazak liderin kendini ‘kurucu lider' olarak konumlandırmayı başardığını vurguladı. Nazarbayev'in Kazak ulus devletini yaratan isim olduğunu anlatan Kanbolat, bunu da Rusya ve Çin ile dengeleri tesis ederek gerçekleştirdiğinin altını çizdi:

"Eski Sovyetler Birliği cumhuriyetlerine baktığımızda Avrupa Birliği'ne katılan ülkeleri saymazsak, Baltık ülkeleri, diğerlerindeki değişimler ya devrimlerle oldu ya da Sovyetler Birliği, Komünist Partisi'nden devam eden liderin ölmesi ile birlikte devam etti. Örneğin Özbekistan'da Kerimov, Eylül 2016'da hayatını kaybedince silindi, kızı da ev hapsine alındı. Kırgızistan'da iki kere iki Cumhurbaşkanı iktidardan kovalandı. 2005'te Askar Akiyev, 2010'da Kurmanbek Bakiyev. Yine Türkmenistan'da Türkmen başı olarak bilinen Niyazov ölünce silindi. Şimdi Nursultan Nazarbayev bunu gördü ve kendisinin ölümü sonrası ki şu anda 78 yaşında, tamamen silinmek istemiyor. Bir kurucu lider vasfına ulaşmak istiyor. Sovyetler Birliği'nden en son ayrılan ülke olarak biliniyor Kazakistan. Sonuna kadar bekledi ve en son onun için de bağımsızlığını eden ülkedir. Liderliğe en yakın isimlerden biriydi. Aynı şekilde Haydar Aliyev de en yakın isimlerden biriydi. Aralık 91'den biri, 25 yılı geçti, kısa bir dönem aslında bir ülkenin tarihinde. Kazakistan dediğimiz coğrafya Türkiye'nin 4 katı büyüklüğünde. Yalnızca Hazar Denizi'nin üstünde Avrupa sınırları içerisinde olan yani Uralları alırsak, toprak parçası Fransa büyüklüğünde. Böyle büyük bir coğrafyadan söz ediyoruz, şu anda 19 milyon bir nüfusa sahip. Bu coğrafyanın yaklaşık 3'te biri kuzeyde. Aynı Ukrayna'da olduğu gibi Rusya'dan koparılıp verilmiş topraklardı. Böyle bir coğrafyada ülke bütünlüğünü sağlamak son derece zordu. Kimse Nazarbayev'e şans vermiyordu, çünkü aynı zamanda kurucu nüfus olan Kazaklar ülke nüfusunda azınlık durumundaydı, yaklaşık yüzde 30'dui bu Kazakların büyük bir oranı Kazakça da bilmiyordu. Şu anda ülke nüfusunun yüzde 50'den fazlasını oluşturuyor. Latin alfabesini geçti ve bunları da sancısız bir şekilde yeni nesil Kazakça konuşan kendi tarihini bilen, geleceğini de bilen yeni nüfus yarattı. Bunu da hem Rusya ile uyumlu hem batı ile uyumlu hem güneyinde dev bir ülke olan Çin ile uyumlu şekilde yarattı."

‘KAZAKİSTAN, UYGUR MESELESİNİ ÇİN İLE ÇATIŞMA NOKTASI HALİNE GETİRMEDİ'

Kanbolat, Nazarbayev'in özellikle dış politikadaki dengeli ve ülkesini uluslararası krizlerde arabulucu haline getiren tutumuna dikkat çekti. Çin ile Doğu Türkistan'daki Uygurlar meselesini ele alışındaki farklılığı vurgulayan Kanbolat, Nazarbayev yönetimi altında Kazakistan'ın Uygur-Kazak meselesini Çin ile çatışma noktası haline getirmediğini belirtti. Kanbolat, Nazarbayev'in bir yandan geniş Uygur nüfusunu ülkesine kabul ettiğini diğer yandan da Pekin ile uzlaşma yoluna giderek ticaret ilişkilerini geliştirdiğini dile getirdi. Türkiye ile Rusya arasındaki uçak krizindeki arabuluculuğu da vurgulayan Kanbolat, Nazarbayev'in ‘Astana sürecindeki' rolüne de dikkat çekti:

"Örneğin Çin Sincan Uygur Bölgesi'nde Uygurlardan sonra en büyük etnisiteyi oluşturan nüfus Kazaklardır. Buradaki Kazak nüfusu bir kısmını Çin ile anlaşarak Kazakistan'ın güneyine yerleştirildi. Uygur ve Kazak meselesini Çin ile çatışma noktası haline getirmedi, uzlaşma noktası haline getirerek Çin ile bunların üzerinden ticaretini, sanayisini, kültürünü geliştirdi. Bunun yanında Rusya, Çin, batı arasında muazzam bir denge yarattı. Ülkenin hidrokarbon potansiyelini ortaya çıkardı. Daha önce böyle bir potansiyel yoktu ve dünyanın en önemli petrol, gaz üreticisi ve ihracatçılarından biri haline getirdi. Böyle bir şekilde de Kazakistan'ın refahını arttırmaya başladı. Aynı zamanda da Suriye konusu başta olmak üzere Rusya ile Türkiye arasındaki uçak krizi başta olmak üzere çoğu konuda arabuluculuk, çözüm üretici bir lider, ülke haline geldi. Bizim alamadığımız Expo'yu Astana'ya taşıdı. Nükleer silahlardan vazgeçti."

‘ASIL HEDEFİ KAZAKLARIN YAŞAM STANDARTLARINI ARTIRMAK'

Kanbolat, Nazarbayev'in ülkesini yeniden örgütlemek ve geliştirme çabalarınının da altını çizdi:

"Nazarbayev kendi başkentini Kazakistan'ın ortasına Sibirya'nın kapısına koydu. Eski bir şehir olan Akmola'nın ismini Astana olarak değiştirdi. Dev, modern bir şehir yapıldı. Aslında büyük hedefi de şu anda Kazakların yaşam standartlarını, refahını artırmak istiyor. Bunun için bakanlar kabilesini de değiştirdi. Aynı zamanda da ekonomide enerji sektörünün ağırlığını da azaltmak istiyor. Çünkü bütün ülkelerde olduğu gibi enerji üzerine olan, enerji üretimi diğer sektörleri öldüren bir kanser hücresi gibi oluyor. Bu Kazakistan'da da var. Şimdi bunu da önlemeye çalışmak da bir hedef."

'KAZAKİSTAN'DA DARİGA'NIN SÖZ SAHİBİ OLACAĞI BİR DÖNEME GİRECEĞİZ'

Kanbolat'a göre, Nazarbayev kendisini kurucu lider vasfına çekerek yönetimi ‘kişiselleştirmeden' bir Kazakistan yaratmaya çalışıyor. Ancak Kazak liderinin ipleri elinden bırakmadığına da dikkat çeken Kanbolat, güvenlik konseyi başkanlığı ile anayasa konseyi başkanlı gibi titrlerinin yanında komünist partinin devamı olan kurucu parti Nur Otan'ın başkanlığını da sürdüreceğini anımsatan Kanbolat, diğer yandan üç kızından birisi olan Dariga'nın da Senato başkanı seçilmesiyle liderlik açısından önünün açılmasına dikkat çekti. Kanbolat Kazakistan'da erken seçimin bile konuşulduğunu vurguladı:

"Artık kendisini kurucu lider vasfına çekip yönetimi kişiselleştirmeden bir Kazakistan yaratmaya çalışıyor. Ama bunun yanında da ipleri bıraktığını söyleyemeyiz. Zaten 7 ay kadar önce güvenlik konseyinin yetkilerini artırarak işe başlamıştı. Şu anda Nazarbayev, Kazakistan Cumhuriyeti Güvenlik Konseyi başkanıdır. Bunun yetkileri arttırılmıştır. Aynı zamanda Anayasa Konseyi üyesidir. Kazakistan Halkı Asamblesi başkanıdır. Bunun yanında da komünist partisinin devamı kurucu parti olan Nur Otan Partisi'nin de başkanı görevini devam ettirmektedir. Dizginler elindedir. Ama bunu yanında çok önemli bir noktada Kazakistan parlamentosu iki kanatlıdır, üstte senato, altta da meclis var. Senato başkanı da büyük kızı Dariga Nazarbayeva olmuştur. Parlamentoda senato başkanlığı çok önemli. Şimdi göreve gelen Cumhurbaşkanı da senatonun başındaydı. Yani cumhurbaşkanı istifa ederse veya hayatını kaybederse senato başkanı doğrudan cumhurbaşkanı olmaktadır. Nazarbayev'in üç kızı var, en büyük kızı 1962 doğumlu ve yetiştirdiğini görüyoruz, çok iyi eğitim aldı, Moskova'da doğdu. İngilizce, Fransızca, İtalyanca, Rusça ve Kazakça biliyor. Bunun aynı zamanda 2015-16'da başbakan yardımcılığı görevini aldığını görüyoruz. Medyada son derece etkili bir televizyon kanalı var. Eski kocası ile Nazarbayev sorular yaşamıştı, 4 yıl önce de Avusturya'da kendini asmış olarak bulmuştu ve tasfiye oldu. Artık Dariga'nın artık söz sahibi olduğu ve olacağı bir döneme doğru da girdiğimizi görmemiz lazım. Nisan 2020'de seçimler yapılacak. Erken seçimin bile konuşulduğu bir Kazakistan'dayız. Kanaatim, Medvedev gibi nasıl bir değişim olduysa Putin ile arasında böyle bir değişim. Kasım Cömert Tokayev cumhurbaşkanının yetkileri sonra Dariga'ya geçecek."

‘TOKAYEV DENGELİ İLİŞKİLER KURABİLECEK BİR İSİM'

Diğer yandan Kanbolat'a göre Nazarbayev'in başkanlık koltuğuna vekalet edecek olan Kasım Cömert Tokayev de Kazakistan için önemli bir kişilik. Tokayev'in Rusya ve Çin'le ilgili deneyimlerine atıf yapan Kanbolat, ülkenin güneyinden gelen, babası ünlü bir yazar olan Tokayev'in Kazak halkına hitap eden yanlarına dikkat çekti. Kanbolat'a göre Tokayev dengeli ilişkiler kurabilecek bir isim:

"Ruslar ve Türkler aslında biraz paranoyayı, komplo teorilerini severler. Kasım Cömert Tokayev'e baktığımız zaman Rusya iler herhangi bir sorun yaşayacak bir geçmişinin olduğunu göremiyoruz. Yani bir kere Tokayev, Moskova'da MGIMO mezunu. Rusya'nın en saygın üniversitelerinden biri. Aynı zamanda Sovyetler Birliği döneminde diplomat olarak görev almış bir kişidir. Bu çok önemli ve en son görevi de Pekin'de çalışmış. Bundan dolayı bir Çince geçmişi var. Hem Rusya hem Çin'i biliyor. Dengeli ilişkiler kurabilecek bir isim. Nazarbayev boşuna getirmemiş. Bunun yanında da Birleşmiş Milletler ve AGİT'te Genel Sekreter Yardımcılığı yapmış, İngiltere ve Fransızca biliyor. Batı mentalitesini çok iyi tanıyor. Çok dengede olan bir isim. Ama aynı zamanda da Kazak halkına da hitap ediyor. 17 Mayıs 1953 doğumlu, genç bir siyasetçi. Ülkenin güneyinden geliyor, babası Kemel Tokayev çok ünlü bir yazar, sevilen bir aydın. Almatı doğumlu, Taldıkorgan eski bir vilayettir, orası köken. Kökenleri açısından da halkın benimseyeceği, kabul edeceği bir lider olarak karşımıza çıkıyor.

‘ASTANA SÜRECİ ARTIK NURSULTAN-ASTANA OLARAK ANILABİLİR'

Türkiye'nin Orta Asya cumhuriyetleri için hep bir ‘model olmak istediğini anımsatan Kanbolat'a göre, gelinen aşamada Kazakistan Türkiye için model olmuş durumda. Diğer yandan Kazakistan parlamentosu Nazarbayev'in başkanlığı bırakması sonrası başkent Astana'nın ismini yeniden değiştirerek Nursultan yapmışken, Kanbolat'a göre Astana süreci artık ‘Nursultan-Astana' olarak anılabilir:

"Astana süreci, Nursultan süreci olarak devam edecek. Nursultan Nazarbayev bu sürecin artık kendi isminin de verildiği bir başkentte daha fazla bu süreci katılmasını arzu edeceğini düşünüyor. Türkiye her zaman bir model olmak istedi, gördüğümüz kadarıyla Nazarbayev, artık Türkiye için bir model oldu. Nazarbayev ile Erdoğan'ın arası da son derece iyidir ve birbirileriyle paslaştıklarını da biliyoruz. Bundan dolayı ben Türkiye ile bir sorun değil daha da yakın bir ilişki bekliyorum. Hatta Türk Konseyi Örgütünün Nazarbayev'in öncülüğünde ve Erdoğan'ın da onayıyla daha önemseneceği bir sürece de gireceğiz. Bunun merkezi de yeni ismiyle Nursultan — Astana ve Ankara olacaktır."